​​Arytmia serca to stan, w którym prawidłowy rytm pracy serca zostaje zakłócony, powodując, że serce może bić zbyt szybko (tachykardia), zbyt wolno (bradykardia) lub w sposób nieregularny. W normalnych warunkach w spoczynku serce udzerza w rytmie około 60-95 uderzeń na minutę, generując regularne impulsy elektryczne w węźle zatokowo-przedsionkowym, które następnie przekazywane są przez układ przewodzący do wszystkich części serca. Gdy ten mechanizm zostaje zaburzony, dochodzi do arytmii.

Zaburzenia rytmu serca są jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji kardiologicznych i mogą dotykać osoby w każdym wieku. Szczególnie narażone są osoby starsze – ryzyko migotania przedsionków, najczęstszej arytmii, znacząco wzrasta po 65. roku życia.

Rodzaje arytmii serca

Tachykardia (częstoskurcz)

Tachykardia oznacza przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę. Wyróżniamy kilka rodzajów tachykardii:

• Tachykardia zatokowa – występuje najczęściej i polega na zbyt dużej stymulacji węzła zatokowo-przedsionkowego. Może być fizjologiczną reakcją na wysiłek, stres lub chorobę.
• Tachykardia nadkomorowa (częstoskurcz nadkomorowy) – wywodzi się z przedsionków serca i może osiągać częstość 150-250 uderzeń na minutę. Częstą formą jest migotanie przedsionków, charakteryzujące się chaotycznymi, nieregularnymi skurczami przedsionków z częstością nawet 350-700 na minutę.
• Tachykardia komorowa (częstoskurcz komorowy) – jest najgroźniejszą formą arytmii, gdyż może prowadzić do migotania komór i nagłej śmierci sercowej. Charakteryzuje się rytmem do 250 uderzeń na minutę i często występuje u pacjentów po zawale serca.

Bradykardia (bradyarytmia)

Bradykardia to zwolnienie rytmu serca poniżej 60 uderzeń na minutę. Może być fizjologiczna – np. u dobrze wytrenowanych sportowców lub patologiczna, wynikająca z dysfunkcji układu przewodzącego serca. Skrajną postacią bradykardii jest asystolia – całkowite zatrzymanie pracy serca.

Objawy arytmii serca

Najczęściej występującymi objawami arytmii są kołatania serca – nieprzyjemne uczucie nierównego lub silnego bicia serca, często opisywane jako „uciekanie serca do gardła lub żołądka”. Pacjenci mogą odczuwać również:

• uczucie przeskakiwania uderzeń serca lub nagłych szarpnięć w klatce piersiowej,
• bardzo szybki lub wolny rytm serca,
• uczucie trzepotania w klatce piersiowej.
  

Objawy towarzyszące

Zaburzenia rytmu serca często powodują dodatkowe dolegliwości wynikające z nieprawidłowego ukrwienia organów:

• Objawy neurologiczne: zawroty głowy, mroczki przed oczami, zaburzenia koncentracji i pamięci, omdlenia lub stany przedomdleniowe. W przypadku bradykardii objawy te wynikają z niedotlenienia mózgu spowodowanego wolniejszym pompowaniem krwi.
• Objawy oddechowe: duszność, trudności z oddychaniem, uczucie dławienia w klatce piersiowej. Pacjenci mogą mieć problemy ze złapaniem oddechu, szczególnie podczas wysiłku fizycznego.
• Ból w klatce piersiowej: może występować jako kłucie w okolicy przedsercowej, ból za mostkiem lub uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej. U pacjentów z chorobą wieńcową arytmia może nasilać objawy.
• Objawy ogólne: osłabienie, męczliwość, zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego, uczucie niepokoju i lęku. W przypadku bradykardii pacjenci mogą odczuwać także drażliwość i apatię.

Bezobjawowe arytmie

Warto podkreślić, że wielu pacjentów z arytmiami nie doświadcza żadnych objawów. Takie bezobjawowe zaburzenia rytmu są często wykrywane przypadkowo podczas rutynowego badania EKG. Czasem pierwszą manifestacją arytmii może być poważne powikłanie, takie jak udar mózgu czy nagły zgon sercowy.

Przyczyny arytmii serca

Choroby serca

Najczęstszą przyczyną zaburzeń rytmu serca są choroby układu sercowo-naczyniowego. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) w najbardziej zaawansowanej formie, jaką jest zawał mięśnia sercowego, często prowadzi do arytmii. Niewydolność serca predysponuje do występowania zarówno przedsionkowych, jak i komorowych zaburzeń rytmu. U pacjentów z niewydolnością serca migotanie przedsionków bardzo nasila objawy choroby, powodując wzrost obrzęków kończyn dolnych i nasilenie duszności. Wady zastawkowe serca mogą prowadzić do przebudowy przedsionków lub komór, co sprzyja powstawaniu arytmii. Nadciśnienie tętnicze długotrwale nieleczone wywołuje przerost lewej komory i może prowadzić do arytmii.

Choroby pozasercowe

Zaburzenia funkcji tarczycy są częstą przyczyną arytmii. Nadczynność tarczycy może wywoływać migotanie przedsionków, podczas gdy niedoczynność może prowadzić do bradykardii.

Cukrzyca poprzez uszkodzenie naczyń krwionośnych i nerwów autonomicznych może predysponować do zaburzeń rytmu. Choroby płuc i bezdech senny mogą prowadzić do niedotlenienia i wtórnie do arytmii. Zapalenie mięśnia sercowego (zapalenie serca) wywołane infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi lub grzybiczymi jest również istotną przyczyną zaburzeń rytmu.

Czynniki zewnętrzne i styl życia

Nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do migotania przedsionków, zjawiska nazywanego „holiday heart syndrome”. Kofeina w dużych ilościach może wywoływać tachykardię zatokową lub skurcze dodatkowe. Palenie papierosów uszkadza układ sercowo-naczyniowy i predysponuje do arytmii. Stres psychiczny i silne emocje mogą wywoływać różne rodzaje zaburzeń rytmu poprzez aktywację układu współczulnego.

Zaburzenia elektrolitowe, szczególnie niedobory potasu, magnezu czy zaburzenia gospodarki sodowej, mogą prowadzić do niebezpiecznych arytmii.

Diagnostyka arytmii serca

Podstawowym badaniem w diagnostyce arytmii serca jest 12-odprowadzeniowe EKG spoczynkowe, które rejestruje aktywność elektryczną serca i umożliwia szybkie rozpoznanie większości zaburzeń rytmu. Ponieważ standardowe EKG trwa zaledwie kilka sekund, w przypadku podejrzenia arytmii o charakterze przerywanym stosuje się dłuższe monitorowanie metodą Holtera – 24-godzinne lub kilkudniowe badanie, które pozwala wykryć epizody arytmii w codziennych warunkach i powiązać je z objawami notowanymi przez pacjenta. Uzupełnieniem diagnostyki jest echokardiogram, który ocenia budowę i funkcję serca, pomagając ustalić przyczynę zaburzeń rytmu i dobrać odpowiednie leczenie. Wykonuje się także badania laboratoryjne, obejmujące morfologię krwi, poziomy elektrolitów (potasu i magnezu), hormony tarczycy (TSH, fT3, fT4) oraz markery uszkodzenia mięśnia sercowego.

Leczenie arytmii serca

Leczenie arytmii serca jest złożone i zawsze powinno być dostosowane do pacjenta. Podstawą jest terapia choroby wywołującej zaburzenia rytmu oraz zmiana stylu życia – unikanie używek, regularna aktywność fizyczna, kontrola ciśnienia, glikemii i masy ciała. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki antyarytmiczne według klasyfikacji Vaughana-Williamsa, z których najczęściej używane są beta-blokery, skutecznie kontrolujące rytm serca i dobrze tolerowane. Digoksyna wspomaga pracę serca u pacjentów z niewydolnością, natomiast amiodaron stosuje się jedynie w trudnych przypadkach. U chorych z migotaniem przedsionków niezbędne jest leczenie przeciwkrzepliwe — m.in. warfaryną lub nowymi doustnymi antykoagulantami (NOAC). W razie potrzeby stosuje się metody inwazyjne, takie jak kardiowersja elektryczna, ablacja, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora lub rozrusznika serca czy zabieg MAZE.