Kleszcze stanowią jedno z największych zagrożeń występujących w naszym klimacie. W ostatnich latach nie występuje charakterystyczna zimowa przerwa w ich żerowaniu – kleszcze są aktywne przez cały rok. Te małe pajęczaki odżywiają się krwią swoich ofiar, odpowiedzialne są za pozostawianie świądu i obrzęku w miejscu ukąszenia, a także przenoszenie wielu groźnych chorób. Dlatego tak ważna jest ochrona przed ich ukąszeniami, a także szybkie pozbycie się kleszcza.

Czym są kleszcze?

Kleszcze to pajęczaki, które powszechnie bytują w lasach, zaroślach, na łąkach, a także w parkach i ogrodach. Największą ich aktywność notuje się od wczesnej wiosny do późnej jesieni, kiedy temperatury w ciągu doby są dodatnie. Zwierzęta te są pasożytami zewnętrznymi, które żywią się krwią kręgowców – kiedy trafiają na ciało żywiciela, nacinają skórę i wbijają się w nią, pijąc krew. Wysysając krew, kleszcze wprowadzają do rany substancje hamujące krzepnięcie krwi, a także miejscowe środki znieczulające, które sprawiają, że ukłucie kleszcza nie boli.

W Polsce żyje 19 gatunków kleszczy, które różnią się wyglądem, wielkością i miejscem bytowania, ale łączy je jedno – wszystkie odżywiają się krwią. Pajęczaki te najczęściej można spotkać w lasach i zaroślach, ale także na łąkach, w ogrodach, parkach i na działkach.

Czy kleszcze są niebezpieczne?

Ugryzienie kleszcza powoduje świąd, lokalny obrzęk i zaczerwienienie skóry. Objawy te zazwyczaj ustępują samoistnie po kilku dniach, chociaż u alergików mogą być wyraźniej zaznaczone. W takich wypadkach można sięgnąć po produkty do stosowania miejscowego. Na niektóre leki wymagana jest recepta..

Jednak reakcje na ukąszenie nie są najgroźniejsze, bowiem kleszcze roznoszą wiele niebezpiecznych chorób, wśród których znajdują się między innymi: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza, babeszjoza, tularemia i inne. 

Wśród wymienionych chorób najczęstsze i najbardziej niebezpieczne to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu. Schorzenia te mogą prowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu lub nawet śmierci, a jednocześnie ich objawy są niejednoznaczne lub słabo zaznaczone, co utrudnia szybkie rozpoznanie. Na szczęście, nie każdy kleszcz jest nosicielem tych chorób.

Borelioza i kleszczowe zapalenie — niebezpieczeństwo

Szacuje się, że boreliozę przenosi tylko część populacji kleszczy, a odsetek ten jest wyższy w okolicy dużych ośrodków miejskich. W Warszawie nawet 25% samic kleszczy jest zainfekowanych boreliozą, co stanowi największy odsetek populacji w kraju. Borelioza jest chorobą, na którą nie ma szczepionki, a jej niespecyficzne objawy utrudniają szybką diagnozę i celowane leczenie. Rocznie notuje się kilkanaście tysięcy zachorowań na boreliozę.

Na szczęście, znacznie mniej kleszczy jest odpowiedzialnych za roznoszenie wirusa kleszczowego zapalenie mózgu, bowiem odsetek ten wynosi od 0,1 do 3%, przy czym najwięcej kleszczy zakażonych tym wirusem bytuje w Polsce północno-wschodniej. Zachorowania powodowane tym wirusem są także znacznie rzadsze – rocznie notuje się bowiem od 200 do 300 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. Przeciwko tej chorobie można się także zaszczepić.

Co robić gdy ugryzie nas kleszcz?

Gdy znajdziemy wbitego w ciało kleszcza, należy go niezwłocznie usunąć przy użyciu specjalnych narzędzi dostępnych w aptekach lub pęsety. Wbitego kleszcza nie należy ściskać, smarować tłuszczem lub pryskać alkoholem. Działanie takie zwiększa ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi.

Miejsce po usunięciu kleszcza należy zdezynfekować. W wypadku wystąpienia świądu lub obrzęku należy zastosować maść lub żel zawierające substancje o działaniu przeciwświądowym, takie jak:

• dimetinden,
• hydrokortyzon,
• difenhydramina,
• lignokaina.

Pomocne mogą być także leki przeciwhistaminowe na receptę, zwłaszcza w wypadku alergików. Jeżeli nie jesteśmy w stanie samodzielnie usunąć kleszcza, należy niezwłocznie udać się do lekarza, który prawidłowo usunie pasożyta.

Kiedy zwrócić się do lekarza po ugryzieniu przez kleszcza?

Większość ugryzień przez kleszcze goi się w ciągu kilku dni. Jednak czasami konieczna jest niezwłoczna konsultacja z lekarzem, który, w razie potrzeby, wystawi receptę online na wymagane lekarstwa.

Objawy po ukąszeniu przez kleszcza, które oznaczają, że należy niezwłocznie udać się do lekarza to:

• duży obrzęk lub utrzymujące się zaczerwienienie miejsca ukąszenia,
• „rumień wędrujący” – określeniem tym opisuje się najbardziej charakterystyczny objaw boreliozy — niebolesny, pierścieniowaty i wędrujący rumień, który pojawia się w około 50%, początkowo się powiększa, a potem zanika,
• objawy grypopodobne – gorączka, bóle głowy, bóle kostno-stawowe, uczucie rozbicia,
• senność,
• zaburzenia równowagi i inne zaburzenia neurologiczne, takie jak na przykład zaburzenia widzenia.

Objawy te wystąpić mogą w ciągu 1 – 3 tygodni od ukąszenia, są mało specyficzne i nie występują u każdego chorego. Szacuje się, że spora część zakażeń ma przebieg utajony i bezobjawowy. Dlatego, aby wykluczyć rozwój powyższych chorób, zaleca się wykonać następujące czynności:

1. Zaszczepić się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.

2. W razie wystąpienia niepokojących objawów natychmiast zgłosić się do lekarza. 

3. Przede wszystkim: zabezpieczać siebie i swoich najbliższych podczas wędrówek i spacerów w miejscach bytowania kleszczy.