Adenomioza to jedno z najczęstszych schorzeń ginekologicznych, które dotyka milionów kobiet na całym świecie, a jednak wciąż występują problemy z jej diagnostyką i leczeniem. To przewlekła choroba macicy, która może znacząco wpływać na jakość życia kobiety, powodując silne bóle, nieprawidłowe krwawienia miesiączkowe oraz problemy z płodnością. Choć objawy tej choroby przez długi czas bagatelizowano, uznając je za naturalną część kobiecego doświadczenia, współcześnie świadomość adenomiozy systematycznie wzrasta. Według najnowszych badań, schorzenie to może dotykać nawet co trzecią kobietę w wieku rozrodczym, co czyni je jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych współczesnych kobiet.

Definicja i charakterystyka adenomiozy

Adenomioza to schorzenie ginekologiczne polegające na przenikaniu komórek błony śluzowej macicy (endometrium) w głąb jej mięśniowej warstwy (myometrium). Do niedawna uznawana była za specyficzną formę endometriozy, ze względu na podobną patofizjologię, ale w ostatnich latach zaczęto uznawać ją za odrębną jednostkę chorobową. W normalnych warunkach fizjologicznych endometrium powinno zajmować wyłącznie wewnętrzną warstwę macicy, jednak w przypadku adenomiozy dochodzi do nieprawidłowego wrastania tej tkanki w strukturę mięśnia macicy. Zjawisko to prowadzi do przerwania naturalnej granicy oddzielającej endometrium od myometrium, co skutkuje wystąpieniem charakterystycznych zmian patologicznych.

Różnice między adenomiozą a endometriozą

Choć adenomioza i endometrioza są często mylone ze sobą ze względu na podobne objawy, stanowią one dwie odrębne jednostki chorobowe. Kluczowa różnica między tymi schorzeniami dotyczy lokalizacji nieprawidłowo występującej tkanki endometrium.

W przypadku adenomiozy tkanka endometrium wrasta wyłącznie w mięsień macicy (myometrium), pozostając w obrębie tego narządu. Natomiast w endometriozie komórki endometrium mogą pojawiać się w różnych lokalizacjach poza macicą – najczęściej na jajnikach, jajowodach, otrzewnej, jelitach, pęcherzu moczowym, a w rzadkich przypadkach nawet w płucach czy centralnym układzie nerwowym.

Przyczyny i czynniki ryzyka adenomiozy

Dokładna przyczyna adenomiozy pozostaje przedmiotem intensywnych badań naukowych, a mechanizm jej powstawania nie został jednoznacznie wyjaśniony. Współczesne teorie medyczne wskazują na wieloczynnikowy charakter tej choroby, w której kluczową rolę odgrywają czynniki hormonalne, mechaniczne oraz genetyczne.

Czynniki hormonalne

Czynniki hormonalne stanowią jeden z najważniejszych elementów w patogenezie adenomiozy. Schorzenie to jest silnie zależne od estrogenów, które stymulują nadmierny wzrost komórek endometrium i ich przenikanie do mięśniówki macicy. Wysoki poziom estrogenów może prowadzić do przebudowy tkanek macicy i zaburzenia normalnych barier anatomicznych między endometrium a myometrium. Dodatkowo, zaburzenia proporcji między estrogenami a progesteronem mogą sprzyjać rozwojowi choroby.

Uszkodzenia mechaniczne

Uszkodzenia mechaniczne stanowią kolejny znaczący czynnik ryzyka. Operacje ginekologiczne, takie jak cesarskie cięcie, łyżeczkowanie macicy po poronieniu, miomektomia czy inne zabiegi inwazyjne, mogą prowadzić do przerwania naturalnych barier oddzielających endometrium od myometrium. Podczas takich procedur dochodzi do mikrourazów, które tworzą swoiste kanały umożliwiające komórkom endometrium wrastanie w strukturę mięśniową. Również porody naturalne, szczególnie powikłane, mogą zwiększać ryzyko rozwoju adenomiozy.

Wiek i zmiany fizjologiczne

Wiek i zmiany fizjologiczne mają istotne znaczenie w rozwoju choroby. Adenomioza występuje najczęściej u kobiet w wieku 35-50 lat, co sugeruje związek z długotrwałą ekspozycją na hormony płciowe. U kobiet w tym przedziale wiekowym obserwuje się również zmniejszoną elastyczność i regenerację tkanek macicy, co może ułatwiać penetrację endometrium do mięśniówki. Ciekawym zjawiskiem jest to, że po menopauzie, wraz ze spadkiem poziomu estrogenów, objawy adenomiozy zazwyczaj ustępują samoistnie.

Inne czynniki ryzyka obejmują wczesny wiek rozpoczęcia miesiączkowania, krótkie cykle miesiączkowe, stosowanie niektórych form terapii hormonalnej oraz przewlekłe stany zapalne w obrębie narządów rodnych. Badania wskazują również na możliwą predyspozycję genetyczną, choć konkretne geny odpowiedzialne za rozwój adenomiozy nie zostały jeszcze zidentyfikowane.

Diagnostyka adenomiozy

Rozpoznanie adenomiozy stanowi wyzwanie diagnostyczne ze względu na niespecyficzny charakter objawów oraz podobieństwo do innych schorzeń ginekologicznych. Współczesna diagnostyka opiera się na połączeniu dokładnego wywiadu lekarskiego, badania klinicznego oraz zaawansowanych metod obrazowania, które pozwalają na postawienie diagnozy z wysoką dokładnością bez konieczności inwazyjnych procedur.

Wywiad lekarski i ocena kliniczna

Wywiad lekarski i ocena kliniczna stanowią podstawę diagnostyki adenomiozy. Lekarz prowadzący szczegółowy wywiad koncentruje się na charakterystyce objawów, ich nasileniu, związku z cyklem miesiączkowym oraz wpływie na jakość życia pacjentki. Istotne znaczenie ma również historia ginekologiczna, w tym przebyte operacje, porody, poronienia oraz stosowane metody antykoncepcji.

Ultrasonografia przezpochwowa (USG transwaginalne)

Ultrasonografia przezpochwowa (USG transwaginalne) stanowi podstawowe i najważniejsze narzędzie diagnostyczne w rozpoznawaniu adenomiozy. Nowoczesne techniki ultrasonograficzne, w tym badania trójwymiarowe (3D), pozwalają na identyfikację charakterystycznych cech adenomiozy z czułością około 80% i swoistością 61%. Typowy obraz ultrasonograficzny adenomiozy obejmuje powiększoną macicę o kulistym kształcie, zatarcie granicy między endometrium a myometrium, obecność hipoechogennych obszarów oraz torbielowatych przestrzeni bezechowych różnych rozmiarów.

Rezonans magnetyczny (MRI)

Rezonans magnetyczny (MRI) miednicy mniejszej stanowi kolejny etap diagnostyki, szczególnie w przypadkach wątpliwych lub gdy planowane jest leczenie chirurgiczne. MRI charakteryzuje się wysoką dokładnością diagnostyczną (80-90%) i pozwala na precyzyjną ocenę głębokości nacieków endometrium w mięśniu macicy oraz różnicowanie adenomiozy od innych schorzeń ginekologicznych, takich jak mięśniaki macicy. Badanie to jest szczególnie cenne w planowaniu terapii oszczędzającej macicę, ponieważ dokładnie określa rozległość i lokalizację zmian chorobowych.

Histeroskopia

Histeriakopia zabieg endoskopowy, który polega na wprowadzeniu cienkiej rurki z kamerą i źródłem światła (histeroskopu) przez pochwę i szyjkę macicy do jamy macicy, co pozwala na obejrzenie jej wnętrza na monitorze. Histeroskopia może być wykorzystana jako metoda diagnostyki uzupełniającej, pozwalając na bezpośrednią wizualizację jamy macicy i ocenę stanu endometrium. Procedura ta jest szczególnie przydatna w przypadkach, gdy współistnieją inne patologie wewnątrzmaciczne, takie jak polipy czy hyperplazja endometrium. W rzadkich przypadkach może być wykonana biopsja myometrium podczas histeroskopii lub laparoskopii.