Wymienniki węglowodanowe (WW) i białkowo-tłuszczowe (WBT) to kluczowe narzędzia w zarządzaniu dietą, zwłaszcza dla osób z cukrzycą. Ułatwiają one monitorowanie spożycia makroskładników, pomagając w utrzymaniu stabilnego poziomu glukozy we krwi. WW pozwalają na precyzyjne kontrolowanie ilości spożywanych węglowodanów, co jest istotne dla osób stosujących insulinoterapię. Z kolei WBT pomagają w bilansowaniu posiłków pod kątem białek i tłuszczów, wspierając zdrowe odżywianie. Jak skutecznie korzystać z wymienników w codziennej diecie?

Kogo dotyczy przeliczanie wymienników?

Przeliczanie wymienników węglowodanowych (WW) i białkowo-tłuszczowych (WBT) dotyczy przede wszystkim osób z cukrzycą typu 1, które muszą precyzyjnie kontrolować poziom glukozy we krwi. Jest to kluczowy element terapii, zwłaszcza dla tych, którzy stosują intensywną insulinoterapię. Dzięki przeliczaniu wymienników mogą oni dokładnie dostosować dawki insuliny do spożywanych posiłków, minimalizując ryzyko hiperglikemii lub hipoglikemii. Przeliczanie wymienników jest również istotne dla osób z cukrzycą typu 2, które stosują insulinę lub inne leki obniżające poziom cukru we krwi. Ponadto może być pomocne dla osób z insulinoopornością oraz dla wszystkich, którzy pragną utrzymać zdrową i zrównoważoną dietę.

Gdzie znajdują się wymienniki węglowodanowe?

Wymienniki węglowodanowe (WW) znajdują się w wielu produktach spożywczych, zwłaszcza tych bogatych w węglowodany. Główne źródła WW to produkty zbożowe, takie jak chleb, makaron, ryż i płatki zbożowe. Warzywa skrobiowe, w tym ziemniaki, kukurydza i groszek, również dostarczają znaczących ilości węglowodanów. Owoce, zarówno świeże, jak i suszone, są kolejnym ważnym źródłem WW. Nabiał, zwłaszcza mleko i jogurty, zawiera laktozę, która jest naturalnym cukrem. Słodycze, napoje słodzone oraz przekąski, takie jak ciastka i chipsy, także mają wysoką zawartość węglowodanów. Aby skutecznie zarządzać dietą, osoby z cukrzycą muszą nauczyć się przeliczać WW w tych produktach, co pozwala na lepszą kontrolę poziomu glukozy we krwi.

Jak obliczać wymienniki węglowodanowe? 

Obliczanie wymienników węglowodanowych (WW) polega na przeliczeniu zawartości węglowodanów w spożywanych produktach na jednostki wymiennikowe. Jeden wymiennik węglowodanowy odpowiada 10 gramom przyswajalnych węglowodanów. Aby dokładnie obliczyć WW, należy najpierw sprawdzić etykietę produktu spożywczego, gdzie podana jest zawartość węglowodanów w 100 gramach lub porcji produktu. Następnie trzeba podzielić tę ilość przez 10, aby uzyskać liczbę wymienników w danej porcji. 

Przykładowo, jeśli 100 gramów produktu zawiera 60 gramów węglowodanów, to w 100 gramach jest 6 WW. W przypadku produktów bez etykiet, takich jak owoce czy warzywa, warto korzystać z tabel wartości odżywczych dostępnych w literaturze medycznej lub specjalistycznych aplikacjach mobilnych dla diabetyków. Ważne jest również uwzględnianie metod przygotowania jedzenia, ponieważ gotowanie, pieczenie czy smażenie mogą wpływać na zawartość węglowodanów. 

Przykłady przeliczania wymienników węglowodanowych

Chleb

   – 1 kromka chleba (około 30 g) zawiera około 15 g węglowodanów.

   – Obliczenie: 15 g węglowodanów / 10 = 1,5 WW

Banan

   – Średni banan (około 120 g) zawiera około 24 g węglowodanów.

   – Obliczenie: 24 g węglowodanów / 10 = 2,4 WW

Ryż

   – 100 g ugotowanego ryżu zawiera około 28 g węglowodanów.

   – Obliczenie: 28 g węglowodanów / 10 = 2,8 WW

Mleko

   – 250 ml mleka zawiera około 12 g węglowodanów.

   – Obliczenie: 12 g węglowodanów / 10 = 1,2 WW

Jak obliczać wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT)

Nie tylko węglowodany, ale także białka i tłuszcze podnoszą poziom cukru we krwi, robiąc to jednak znacznie wolniej. W związku z tym, aby dokładnie dostosować ilość potrzebnej do posiłku insuliny, należy doliczyć zawartość wszystkich składników odżywczych. Tutaj z pomocą przychodzą właśnie wymienniki białkowo-tłuszczowe. Metoda ich obliczania jest nieco bardziej skomplikowana, ponieważ tutaj 1 WBT równy jest 100 kcal przyjętym wraz z białkiem i tłuszczem w posiłku. Do obliczeń tych przyda się informacja, że 1 g białka = 4 kcal, a 1 g tłuszczu = 9 kcal. Dodatkowo, do zmiany dawki insuliny w bolusie przedłużonym (ten dotyczy białek i tłuszczów) wykorzystujemy tylko posiłki, gdzie występuje ponad 1 WBT, czyli ponad 100 kcal z białek i tłuszczów.

Przykłady przeliczania wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT)

Jajko

   – 1 jajko (około 50 g) zawiera około 6 g białka i 5 g tłuszczu.

   – Obliczenie: (6 g białka x 4 kcal + 5 g tłuszczu x 9 kcal) /100 kcal = (24+54) / 100 = 0,69 WBT 

Ser żółty

   – 50 g sera żółtego zawiera około 12 g białka i 15 g tłuszczu.

   – Obliczenie: (12 g białka x 4 kcal + 15 g tłuszczu x 9 kcal) / 100 kcal = (48+135) / 100 = 1,83 WBT

Orzechy włoskie

   – 30 g orzechów włoskich zawiera około 4 g białka i 20 g tłuszczu.

   – Obliczenie: (4 g białka x 4 kcal + 20 g tłuszczu x 9 kcal) / 100 kcal = (16+180)/100 =1,96 WBT 

Pierś z kurczaka

   – 100 g piersi z kurczaka zawiera około 20 g białka i 3 g tłuszczu.

   – Obliczenie: (20 g białka x 4 kcal + 3 g tłuszczu x 9 kcal) / 100 kcal = (80+27) / 100 = 1,07 WBT 

Warto pamiętać, że wartości te mogą się różnić w zależności od dokładnej zawartości składników odżywczych w produktach, dlatego zawsze należy sprawdzać etykiety żywności lub korzystać z tabel wartości odżywczych. Istotne jest także, aby szczególnie na początku terapii cukrzycy dokładnie skonsultować się z diabetologiem, a także dietetykiem zaznajomionym z kwestią cukrzycy, by móc nauczyć się jak najdokładniej samodzielnie dobierać dawki insuliny i przeliczać wymienniki.