Niedobór witaminy B12, znanej również jako kobalamina, jest dość powszechnym problemem zdrowotnym, który może prowadzić do poważnych konsekwencji. Ta istotna witamina odgrywa kluczową rolę w produkcji czerwonych krwinek czy funkcjonowaniu układu nerwowego. Objawy niedoboru witaminy B12 mogą być różnorodne i obejmować zarówno fizyczne, jak i neuropsychologiczne dolegliwości. Jak rozpoznać pierwsze symptomy niedoboru B12, aby móc szybko zareagować i podjąć leczenie?

Witamina B12 – dlaczego jest tak istotna?

Przede wszystkim, witamina B12 jest niezbędna do produkcji erytrocytów, które są odpowiedzialne za transport tlenu do tkanek i narządów. Bez odpowiedniego poziomu witaminy  B12 w organizmie, produkcja czerwonych krwinek jest zaburzona, co może prowadzić do anemii megaloblastycznej, objawiającej się m.in. osłabieniem, zmęczeniem i bladością.

Ponadto witamina B12 jest zaangażowana w syntezę DNA, co jest kluczowe dla procesów podziału komórek i regeneracji tkanek. Jest również ważna w regulacji metabolizmu homocysteiny — aminokwasu, którego nadmiar może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Warto również zauważyć, że witamina B12 wpływa na nastrój i funkcje poznawcze, uczestnicząc w produkcji neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina. Jej niedobór może prowadzić do niedoborów tychże neuroprzekaźników, zatem do problemów z pamięcią, koncentracją oraz nastrojem, w tym depresji.

Neurologiczne objawy niedoboru witaminy B12

Jednym z najczęstszych neurologicznych objawów niedoboru witaminy B12 jest neuropatia obwodowa, która manifestuje się mrowieniem i drętwieniem kończyn, zwłaszcza rąk i stóp. Uczucie to może być bardzo nieprzyjemne i utrudniać codzienne funkcjonowanie. Niedobór B12 prowadzi również do uszkodzenia mieliny (ochronnej osłonki nerwów), co może skutkować poważnymi problemami neurologicznymi.

Kolejnym poważnym objawem jest osłabienie mięśni, które może prowadzić do trudności w poruszaniu się i utrzymaniu równowagi. Pacjenci często skarżą się na problemy z koordynacją, co zwiększa ryzyko upadków i urazów. Zaburzenia chodu, takie jak chwiejność czy niestabilność, są również częstym objawem neurologicznym niedoboru witaminy B12.

Osoby z niedoborem B12 mogą doświadczać trudności z zapamiętywaniem, koncentracją oraz pogorszenia zdolności poznawczych. Często zgłaszają uczucie „mgły umysłowej” oraz problemy z wykonywaniem zadań wymagających skupienia i precyzji. W skrajnych przypadkach niedobór witaminy B12 może prowadzić do demencji, co znacząco obniża jakość życia pacjentów.

Nie można także zapomnieć o potencjalnych problemach ze wzrokiem. Niedobór B12 może powodować również uszkodzenia nerwu wzrokowego, prowadząc do zaburzeń widzenia, takich jak rozmycie obrazu, podwójne widzenie czy nawet utrata wzroku w skrajnych przypadkach.

Niedokrwistość z niedoboru B12

Niedokrwistość megaloblastyczna spowodowana niedoborem witaminy B12 jest poważnym stanem zdrowotnym, wynikającym z upośledzenia wytwarzania erytroblastów, ich przedwczesnego niszczenia w szpiku oraz skrócenia czasu przeżycia nieprawidłowych erytrocytów we krwi.

Objawy kliniczne niedokrwistości megaloblastycznej obejmują ogólne objawy niedokrwistości, objawy ze strony przewodu pokarmowego oraz układu nerwowego, takie jak parestezje, drętwienie kończyn, utrata czucia, ataksja, a także objawy psychiatryczne, takie jak depresja, zmienność nastroju i otępienie.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12

Codzienne minimalne zapotrzebowanie na witaminę B12 wynosi od 2 do 5 µg, a głównymi jej źródłami są mięso i mleko. W organizmie człowieka zapasy tej witaminy wystarczają zazwyczaj na około cztery lata. Nie oznacza to jednak, że wegetarianie i weganie nie mają szans na utrzymanie odpowiedniego stężenia tej witaminy w organizmie. W przypadku stosowania szczególnie diety wegańskiej należy zwracać uwagę na spożywanie produktów wzbogaconych w tę witaminę jak niektóre roślinne mleka, jogurty czy sery, nie zapominając oczywiście o dodatkowej suplementacji. 

Jak sprawdzić, czy mam niedobór witaminy B12?

Już wykonywana standardowo profilaktyczna morfologia może dać nam podejrzenia dotyczące niedoboru witaminy B12 i od tego badania warto zacząć. W przypadku niedostatecznej ilości B12 we krwi pierwszym objawem będzie anemia megaloblastyczna, czyli niedokrwistość z powiększeniem erytrocytów. W przypadku podwyższenia tego parametru (MCV), powinno się wspólnie z lekarzem zastanowić nad możliwymi przyczynami i dalszymi krokami diagnostycznymi.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest oznaczenie poziomu witaminy B12 we krwi. Badanie to polega na pobraniu próbki krwi i ocenie stężenia witaminy B12. Prawidłowy poziom witaminy B12 w surowicy krwi wynosi zazwyczaj od 200 do 900 pg/ml, choć wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium. Warto jednak pamiętać, że niekiedy stężenie witaminy B12 może być w granicach normy, mimo występowania objawów niedoboru.

W takich przypadkach pomocne mogą być dodatkowe badania, takie jak oznaczenie poziomu kwasu metylomalonowego (MMA) i homocysteiny we krwi. Podwyższone stężenia tych substancji mogą wskazywać na niedobór witaminy B12, nawet gdy jej poziom w surowicy jest prawidłowy. Warto również rozważyć badanie przeciwciał przeciw czynnikowi wewnętrznemu (IF) i komórkom okładzinowym żołądka, co może pomóc w diagnostyce choroby Addisona i Biermera, zwanej także niedokrwistością złośliwą.

Co może powodować niedobór witaminy?

Niedobór witaminy B12 w mniejszym stopniu może być wynikiem średnich i niewielkich zaburzeń wchłaniania, diety wegańskiej lub ścisłej wegetariańskiej, niedożywienia oraz nadużywania alkoholu. Długotrwałe unikanie produktów odzwierzęcych (jaja, nabiał) może prowadzić do poważnych niedoborów, ponieważ witamina B12 zwykle nie występuje w roślinach (poza niektórymi gatunkami alg).

Zaburzenia wchłaniania to kolejna częsta przyczyna niedoboru. Problemy te mogą wynikać z chorób układu pokarmowego, takich jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół Zollingera-Ellisona, a także stany po operacjach bariatrycznych i gastrektomii. Uszkodzenie błony śluzowej żołądka przez bakterie Helicobacter pylori również może zaburzać wchłanianie witaminy B12.

Jak uzupełnić niedobór witaminy?

Jednym z najskuteczniejszych sposobów na uzupełnienia niedoborów tej witaminy jest zmiana diety. Spożywanie produktów bogatych w witaminę B12, takich jak mięso, ryby, jaja i nabiał, może znacząco zwiększyć jej poziom w organizmie. Dla osób, które nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego, zaleca się stosowanie wzbogaconych produktów, takich jak wzbogacone płatki śniadaniowe, mleko roślinne oraz drożdże odżywcze.

Suplementacja witaminy B12 jest kolejnym skutecznym sposobem na uzupełnienie jej niedoboru. Dostępne są suplementy doustne, podjęzykowe oraz w formie zastrzyków. W przypadku osób z ciężkim niedoborem lub problemami z wchłanianiem witaminy B12 zastrzyki domięśniowe mogą być bardziej efektywne, ponieważ omijają one przewód pokarmowy i bezpośrednio wprowadzają witaminę do krwiobiegu.