Czerniak to złośliwy nowotwór skóry, wywodzący się z melanocytów – komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny, czyli barwnika nadającego skórze kolor. Choć stanowi tylko około 1% wszystkich nowotworów skóry, jest odpowiedzialny za większość zgonów z nimi związanych. Czerniak charakteryzuje się szybkim wzrostem i zdolnością do tworzenia przerzutów, co czyni go szczególnie niebezpiecznym. Wczesne rozpoznanie i leczenie znacząco zwiększają szanse na wyleczenie.

Dlaczego warto znać objawy czerniaka?

Regularna samokontrola skóry oraz świadomość objawów czerniaka są kluczowe dla wczesnego wykrycia choroby. Wiele przypadków czerniaka jest diagnozowanych dzięki czujności pacjentów, którzy zauważyli niepokojące zmiany na swojej skórze. Wczesne stadium czerniaka zwykle można skutecznie leczyć chirurgicznie, zanim dojdzie do rozwoju nowotworu oraz jego przerzutów. Dlatego ważne jest, aby znać objawy i niezwłocznie skonsultować się z lekarzem w przypadku ich wystąpienia.

Jak wygląda czerniak? Charakterystyczne cechy wizualne i metoda ABCDE

Nowotwór skóry — czerniak może przybierać różne formy i nie zawsze wygląda tak samo, dlatego ważne jest, aby znać cechy znamion skórnych, które powinny wzbudzić szczególny niepokój. Wśród najczęstszych cech znamion, które mogą wskazywać na  czerniaka wyróżnia się asymetrię zmiany, czyli sytuację, gdy jedna połowa zmiany skórnej nie jest lustrzanym odbiciem drugiej. Kolejnym sygnałem ostrzegawczym są nierówne, postrzępione lub rozmyte brzegi, które odróżniają czerniaka od zwykłych, łagodnych znamion barwinkowych np. nienowotworowych przebarwień czy tzw. pieprzyków. Czerniak charakteryzuje się również niejednolitym kolorem – na powierzchni zmiany mogą pojawiać się różne odcienie brązu, czerni, czerwieni, bieli, a nawet niebieskiego. Zmiany czerniakowe zwykle mają średnicę większą niż 6 mm, co odpowiada wielkości gumki ołówka. Dodatkowo szczególnie niepokojąca jest ewolucja zmiany, czyli zmiany w kształcie, kolorze, wielkości, a także pojawienie się objawów towarzyszących, takich jak swędzenie, krwawienie lub ból.

Metoda ABCDE

Aby ułatwić rozpoznanie potencjalnie niebezpiecznych zmian skórnych, stworzono prostą i skuteczną metodę ABCDE, która jest praktycznym przewodnikiem w codziennej samokontroli skóry. Litera A oznacza asymetrię, B – nierówne brzegi (border), C – kolor (color), który powinien być jednolity, a wszelkie wielokolorowe zmiany powinny wzbudzić czujność. D to średnica (diameter) – zmiany większe niż 6 mm wymagają szczególnej uwagi, a E oznacza ewolucję (evolving), czyli każdą zauważalną zmianę w wyglądzie lub zachowaniu zmiany skórnej. 

Regularne stosowanie metody ABCDE w codziennej obserwacji skóry pozwala na szybsze wykrycie niepokojących znamion i może uratować zdrowie, a nawet życie. W razie wystąpienia choćby jednej cechy z wyżej wymienionych należy niezwłocznie zgłosić się na kontrolę dermatologiczną. Przy obserwacji zmiany skórnej i jej fotografowaniu bardzo istotne jest zachowanie skali na zdjęciu — np. porównywanie rozmiaru zmiany do obiektu o stałej wielkości np. moneta, centymetr, linijka. 

Objawy zaawansowanego czerniaka i przerzutów

W zaawansowanym stadium czerniak może dawać przerzuty do innych części ciała. Objawy przerzutów mogą obejmować:

• Bóle kości.
• Powiększenie węzłów chłonnych.
• Objawy grypopodobne, takie jak gorączka czy zmęczenie.
  

Czerniak może również pojawić się w nietypowych lokalizacjach, takich jak skóra głowy, błony śluzowe czy paznokcie. Zmiana nie zawsze musi być też zabarwiona — może mieć kolor zbliżony do koloru skóry. Szybka diagnostyka i konsultacja ze specjalistą są kluczowe w przypadku podejrzenia zaawansowanego czerniaka.

Diagnostyka czerniaka – jak potwierdzić podejrzenie?

W przypadku podejrzenia czerniaka lekarz może zlecić następujące badania:

• Dermatoskopia — nieinwazyjne badanie skóry za pomocą dermatoskopu, pozwalające na ocenę struktury zmiany.
• Biopsja wycinająca — chirurgiczne usunięcie całej zmiany skórnej w celu przeprowadzenia badania histopatologicznego.
• Badania obrazowe — w przypadku podejrzenia przerzutów mogą być zlecone dodatkowe badania, takie jak USG czy tomografia komputerowa.

Regularne kontrole dermatologiczne są zalecane, zwłaszcza dla osób z grupy podwyższonego ryzyka — pracujących na słońcu, o jasnej karnacji i dużej ilości znamion skórnych szczególnie.

Profilaktyka i samokontrola skóry

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka, warto:

• Unikać nadmiernej ekspozycji na słońce.
• Stosować kremy z filtrem UV o wysokim SPF.
• Nosić odzież ochronną, kapelusze i okulary przeciwsłoneczne.
• Unikać korzystania z solarium.
• Regularnie oglądać skórę, w tym trudno dostępne miejsca, takie jak skóra głowy czy plecy.
• Wykonywać samobadanie skóry raz w miesiącu, zwracając szczególną uwagę na nowe lub zmieniające się znamiona.