Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest jedną z najczęstszych nagłych przyczyn bólów brzucha wymagających pilnej interwencji chirurgicznej i stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia życia pacjenta, jeśli nie zostanie rozpoznane i leczone na czas. Wyrostek robaczkowy to niewielki uchyłek jelita grubego, umiejscowiony zwykle w prawym dole biodrowym, a stan zapalny w jego obrębie powoduje ostre zapalenie wyrostka robaczkowgo, które w przypadku braku leczenia może doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak perforacja ściany jelita, rozwój ropnia, a nawet rozlanego zapalenia otrzewnej. Dlatego tak istotna jest znajomość charakterystycznych objawów, przebiegu oraz metod diagnostycznych, które pozwalają na szybkie i prawidłowe rozpoznanie tej choroby.

Przyczyny i mechanizm powstania ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

Zapalenie wyrostka robaczkowego rozpoczyna się najczęściej w wyniku zatkania jego światła przez ciało obce, kamienie kałowe (tzw. koprolity), przerost tkanki limfatycznej, obrzęk lub rzadziej przez pasożyty czy guzy. Niedrożność powoduje upośledzenie odpływu wydzieliny, co skutkuje wzrostem ciśnienia wewnątrz wyrostka, niedokrwieniem ściany i rozwinięciem się stanu zapalnego. W warunkach niedokrwienia i zastojów dochodzi do zaburzeń fizjologicznej flory jelitowej, co prowadzi do nasilającej się infekcji i obrzęku. Zależnie od szybkości rozwoju procesu zapalnego, objawy mogą narastać w ciągu kilku godzin, albo rozwijać się do kilku dni, co wpływa na różnorodność symptomów klinicznych i trudności diagnostyczne.

Objawy kliniczne ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest ostry ból brzucha, który początkowo jest rozlany lub zlokalizowany w okolicy pępka bądź nadbrzusza. Ból ten ma tendencję do stopniowego nasilenia i przesuwania się w kierunku prawego dołu biodrowego, czyli miejsca, gdzie anatomicznie znajduje się wyrostek. Jest to tzw. migracja bólu, która ma dużą wartość diagnostyczną. Ból jest kłujący, nasilający się przy nagłych ruchach, kaszlu, czy napinaniu mięśni brzucha. Oprócz bólu często obserwuje się towarzyszące objawy, takie jak nudności i wymioty, które pojawiają się zwykle po wystąpieniu dolegliwości bólowych, a także utratę apetytu i uczucie ogólnego złego samopoczucia. Gorączka, choć nie zawsze bardzo wysoka (zwykle do 38°C), jest także typowym objawem, świadczącym o rozwoju stanu zapalnego.

Dolegliwości mogą obejmować także zatrzymanie stolca i gazów, wzdęcia, a u niektórych pacjentów może pojawić się biegunka, co bywa mylące. W badaniu fizykalnym lekarz stwierdza zwiększoną bolesność palpacyjną w prawym dolnym kwadrancie brzucha, napięcie mięśni powłok brzucha oraz dodatnie objawy otrzewnowe. Znane są także charakterystyczne objawy kliniczne, które pomagają w diagnozie, takie jak objaw Jaworskiego (ból przy opuszczaniu uniesionej prawej nogi w leżeniu), objaw Rovsinga (ból w prawym dole biodrowym przy ucisku lewego) czy objaw Blumberga (bolesność przy nagłym uwolnieniu ucisku w prawym dole biodrowym). Obserwuje się też zwiększenie częstości tętna i osłabienie ogólne chorego. W przebiegu powikłanym, np. przy perforacji wyrostka, ból staje się silny, uogólniony i trudny do zniesienia, a wśród objawów dominują cechy zapalenia otrzewnej.

Diagnostyka ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

Diagnostyka opiera się na wywiadzie i badaniu klinicznym, które stanowią podstawę rozpoznania. Ocenia się charakter, lokalizację i czas trwania bólu oraz obecność innych dolegliwości, takich jak nudności, wymioty, gorączka czy zmiany w perystaltyce jelit. Badanie fizykalne pozwala wykryć specyficzne objawy otrzewnowe i bolesność w prawym dole biodrowym, szczególnie w charakterystycznym punkcie McBurneya.

W diagnostyce laboratoryjnej często stwierdza się wzrost markerów stanu zapalnego we krwi, takich jak poziom leukocytów (leukocytoza) oraz podwyższone stężenie białka C-reaktywnego (CRP), które świadczą o aktywnym procesie zapalnym. Jednak wyniki te mogą być jeszcze w normie we wczesnych stadiach choroby, dlatego ich brak nie wyklucza diagnozy.

Obrazowanie diagnostyczne pełni bardzo ważną rolę w potwierdzeniu rozpoznania. Ultrasonografia jamy brzusznej umożliwia ocenę wielkości, grubości ściany, obecności płynu wokół wyrostka oraz wykrycie ewentualnych powikłań, takich jak ropień czy perforacja. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej (TK) jamy brzusznej, która ma wysoką czułość i jest szczególnie pomocna w diagnostyce atypowych postaci i u pacjentów z otyłością lub niewyraźnymi objawami klinicznymi, a także kiedy wyrostek robaczkowy umieszczony jest w nietypowym miejscu.

Różnicowanie i trudności diagnostyczne

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego może imitować wiele innych schorzeń jamy brzusznej, co stwarza zagrożenie błędnej diagnozy i opóźnienia leczenia. Wśród najczęstszych chorób w diagnostyce różnicowej wymienia się zapalenie pęcherzyka żółciowego, kamicę żółciową, choroby ginekologiczne (np. torbiel jajnika, skręt jajnika, zapalenie przydatków), zapalenie jelit, zwłaszcza choroby Crohna czy niedrożność przewodu pokarmowego. U dzieci i kobiet w ciąży przebieg kliniczny może być mniej typowy, a objawy słabiej zlokalizowane, co dodatkowo utrudnia rozpoznanie. W takich sytuacjach szczególnie istotna jest szybka konsultacja chirurgiczna oraz szerokie zastosowanie diagnostyki obrazowej.

Leczenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

Leczenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest przede wszystkim chirurgiczne i polega na usunięciu wyrostka robaczkowego (appendektomii). Zabieg można wykonać metodą klasyczną (laparotomię) lub laparoskopową, która jest mniej inwazyjna i zapewnia szybszy powrót do zdrowia. Wybór metody zależy od stopnia zaawansowania zapalenia, dostępności sprzętu oraz doświadczenia zespołu operującego.

W wybranych przypadkach, szczególnie przy ograniczonym zapaleniu i braku powikłań, dopuszcza się leczenie zachowawcze antybiotykami, które może być zastosowane jako wstępna terapia przygotowująca do zabiegu albo alternatywa u pacjentów z dużym ryzykiem operacyjnym. Jednak obecnie zalecenia kliniczne preferują usunięcie wyrostka, aby wyeliminować ryzyko nawrotu choroby.

Po zabiegu chirurgicznym pacjent wymaga hospitalizacji, monitorowania parametrów życiowych oraz leczenia przeciwbólowego i przeciwzapalnego. W przypadku rozlanego zapalenia otrzewnej konieczne może być dłuższe leczenie antybiotykami i czasem bardziej rozległa interwencja chirurgiczna.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Każdorazowo, gdy pojawia się ostry ból brzucha o charakterze narastającym – zwłaszcza jeśli towarzyszą mu nudności, wymioty, gorączka, utrata apetytu i trudności w oddawaniu stolca lub gazów – konieczny jest jak najszybszy kontakt z lekarzem. Nie należy zwlekać z wizytą, ponieważ ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, może w każdej chwili przejść w stan zagrażający życiu. Wezwanie pogotowia ratunkowego lub udanie się do najbliższego szpitala jest najbezpieczniejszym rozwiązaniem.