Antykoncepcja jest ważnym elementem zdrowia reprodukcyjnego. Umożliwia zarówno kobietom, jak i mężczyznom, kontrolę nad planowaniem rodziny oraz zapobieganie niechcianej ciąży. Istnieje wiele metod antykoncepcyjnych, które można dostosować do indywidualnych potrzeb, a wybór tej odpowiedniej zależy od wielu czynników, takich jak styl życia, preferencje, a także przeciwwskazania medyczne do stosowania niektórych jej form, zwłaszcza hormonalnych. Co jest najskuteczniejszą metodą i co można wybrać zamiast prezerwatyw? 

Antykoncepcja barierowa

Metody barierowe, takie jak prezerwatywy, są jednymi z najpopularniejszych form antykoncepcji. Działają one poprzez fizyczne blokowanie nasienia przed dotarciem do komórki jajowej, co zapobiega zapłodnieniu. Prezerwatywy, dostępne zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet, oferują dodatkową ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (STI). Skuteczność prezerwatyw wynosi około 98% przy idealnym stosowaniu, jednak w praktyce, ze względu na błędy użytkowania, ich skuteczność wynosi około 85%. Są one łatwo dostępne i nie wymagają recepty, co czyni je wygodną opcją dla wielu par.

Metody antykoncepcyjne dla kobiet

Antykoncepcja hormonalna

Antykoncepcja hormonalna to jedna z najczęściej wybieranych metod zapobiegania ciąży przez kobiety. Obejmuje różne formy, takie jak pigułki antykoncepcyjne, plastry, zastrzyki, implanty oraz wkładki wewnątrzmaciczne (IUD) z hormonem. W tej formie antykoncepcji stosuje się syntetyczne hormony progestageny i estrogeny. Mechanizm działania polega głównie na hamowaniu owulacji, zagęszczaniu śluzu szyjkowego oraz zmianach w błonie śluzowej macicy. Antykoncepcja hormonalna cechuje się wysoką skutecznością, ale jej wybór powinien być poprzedzony konsultacją z lekarzem, który uwzględni indywidualne przeciwwskazania zdrowotne, takie jak ryzyko zakrzepów, nadciśnienie czy choroby serca. Oprócz zapobiegania ciąży hormonalne środki antykoncepcyjne mogą także przynosić dodatkowe korzyści zdrowotne, np. zmniejszenie bólu menstruacyjnego oraz łagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Warto jednak pamiętać, że nie chronią one przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową, dlatego często zaleca się ich łączenie z metodami barierowymi, takimi jak prezerwatywy.

Tabletki antykoncepcyjne — wady i zalety 

Tabletki antykoncepcyjne, zwłaszcza dwuskładnikowe, to popularna forma zabezpieczania, charakteryzująca się wysoką skutecznością i wygodą stosowania. Składają się one z dwóch hormonów: estrogenów i progestagenów, które wspólnie działają na kilka sposobów, aby zapobiec owulacji. Dzięki temu utrudniają plemnikom dotarcie do komórki jajowej oraz jeśli dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, uniemożliwiają implantację zarodka.

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zazwyczaj przyjmuje się codziennie przez trzy tygodnie, po czym następuje tygodniowa przerwa, w czasie której pojawia się krwawienie z odstawienia. Ważne jest, aby pamiętać, że skuteczność antykoncepcyjna takich tabletek jest zależna od codziennego ich przyjmowania. Regularne stosowanie tych tabletek nie tylko zapobiega ciąży, ale także może zmniejszać ryzyko niektórych nowotworów, takich jak rak jajnika czy endometrium. U kobiet cierpiących na nieregularne miesiączki ze względu na zaburzenia hormonalne, stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych jest czasami zalecane przez lekarzy ginekologów w celu uregulowania cyklu miesięcznego.

Warto jednak pamiętać, że dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne nie są odpowiednie dla wszystkich kobiet. Przeciwwskazania obejmują m.in. palenie papierosów (szczególnie u kobiet powyżej 35. roku życia), historię chorób zakrzepowo-zatorowych, nadciśnienie, migreny z aurą oraz niektóre schorzenia wątroby.

Dla części pacjentek z przeciwwskazaniami do doustnego stosowania antykoncepcji np. ze względu na choroby wątroby możliwe jest stosowanie terapii hormonalnej w plastrach przyklejanych na skórę. Taki sposób podania umożliwia powolne uwalnianie się dawki leku hormonalnego i zmniejsza obciążenie wątroby.

Długo działające metody odwracalne (LARC) 

Długo działające metody odwracalne (LARC) to grupa antykoncepcji obejmująca środki zapewniające długoterminową ochronę przed ciążą, jednocześnie będące w pełni odwracalne. Najpopularniejsze w tej kategorii są wkładki wewnątrzmaciczne (IUD) oraz implanty antykoncepcyjne. Wkładki IUD występują w dwóch głównych rodzajach: hormonalne, które uwalniają progestagen, oraz miedziane, które działają bez udziału hormonów. Oba typy IUD zapobiegają zapłodnieniu poprzez zmianę środowiska macicy i zagęszczanie śluzu szyjkowego. 

LARC charakteryzują się wyjątkowo wysoką skutecznością, minimalną koniecznością pamiętania o codziennym przyjmowaniu środków oraz długoterminowym działaniem, trwającym do kilku lat. Są idealne dla kobiet szukających niezbyt angażującej, ale odwracalnej metody antykoncepcji. Jednakże podobnie jak inne metody antykoncepcji, stosowanie LARC może być wykluczone u części pacjentek ze względu na przeciwwskazania, czy potencjalne skutki uboczne, takie jak nieregularne krwawienia czy dyskomfort podczas zakładania wkładki.

Metody antykoncepcyjne dla mężczyzn

Wazektomia – na czym polega i czy jest odwracalna?

Wazektomia to chirurgiczna metoda antykoncepcji dla mężczyzn polegająca na przecięciu i zamknięciu nasieniowodów, które transportują plemniki z jąder do cewki moczowej. Zabieg ten, przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, jest krótki i mało inwazyjny, co pozwala na szybki powrót do codziennych aktywności. Wazektomia jest wysoce skuteczna i zapewnia niemal całkowitą ochronę przed zajściem w ciąże partnerki. Mimo, że zabieg jest uważany za trwały, istnieje możliwość jego odwrócenia poprzez mikrochirurgiczne połączenie nasieniowodów, jednak skuteczność tej procedury zależy od czasu, jaki upłynął od wazektomii oraz od indywidualnych cech organizmu pacjenta, nie może więc zostać uznany za w pełni odwracalny.

Wazektomia nie wpływa na libido, erekcję ani produkcję hormonów płciowych. Warto jednak zaznaczyć, że decyzja o jej wykonaniu powinna być dobrze przemyślana, ponieważ choć możliwa do odwrócenia, nie gwarantuje przywrócenia pełnej płodności. Po zabiegu konieczne są dodatkowe badania kontrolne, aby upewnić się, że w ejakulacie nie ma plemników. Wazektomia nie chroni przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.

Antykoncepcja — czy i tak można zajść w ciąże?

Mimo stosowania antykoncepcji istnieje niewielkie ryzyko zajścia w ciążę, ponieważ żadna dostępna i legalna w Polsce metoda nie jest w 100% skuteczna. Efektywność antykoncepcji zależy od wielu czynników, w tym poprawnego i konsekwentnego stosowania. Na przykład, pigułki antykoncepcyjne mają skuteczność na poziomie 99% przy regularnym stosowaniu, ale w praktyce, z uwagi na błędy w przyjmowaniu, ich skuteczność spada do około 91%. Podobnie prezerwatywy – choć bardzo skuteczne w ochronie przed ciążą i chorobami przenoszonymi drogą płciową, mogą pęknąć lub być niewłaściwie użyte, co zmniejsza ich efektywność do około 85%.

Długo działające metody odwracalne (LARC), takie jak wkładki wewnątrzmaciczne (IUD) i implanty, oferują najwyższą skuteczność, z odsetkiem ciąż poniżej 1% rocznie. Niemniej, również i one nie eliminują ryzyka całkowicie, szczególnie w przypadkach, gdy się przemieszczą.