Choroby nowotworowe pozostają jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny i jednocześnie jedną z głównych przyczyn zgonów na całym świecie. Dzięki osiągnięciom naukowym i medycznym mamy coraz więcej narzędzi, aby skutecznie zapobiegać rozwojowi tych chorób. Kluczowe jest zrozumienie, że choć nie możemy całkowicie wyeliminować ryzyka, istnieją sprawdzone strategie, które mogą znacząco zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu.

Zrozumienie ryzyka nowotworowego

Kluczowym krokiem w zapobieganiu chorobom nowotworowym jest zrozumienie czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do rozwoju raków. Te czynniki można podzielić na dwie główne kategorie: genetyczne i środowiskowe. Każdy z nich odgrywa istotną rolę, a ich wzajemne oddziaływanie często determinuje indywidualne ryzyko zachorowania.

Genetyczne predyspozycje

Około 5-10% wszystkich nowotworów wynika bezpośrednio z dziedziczonych mutacji genetycznych. Badania genetyczne mogą ujawnić obecność takich mutacji, na przykład w genach BRCA1 i BRCA2, które zwiększają ryzyko raka piersi, jajnika, gruczołu krokowego i trzustki. Poznanie swojego profilu genetycznego, jeśli w rodzinie wystąpiły choroby nowotworowe, może pomóc we wczesnym podjęciu działań prewencyjnych, takich jak regularne kontrole medyczne np. kolonoskopia u pacjentów z grupy ryzyka raka jelita grubego czy mammografia u pacjentek z rakiem sutka wywiadzie rodzinnym.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat zidentyfikowano wiele genów predysponujących do rozwoju różnych nowotworów. Należy jednak podkreślić, że potwierdzenie u pacjenta występowania mutacji somatycznej zwiększa szanse na rozwój raka, ale nie jest jednoznaczne z jego wystąpieniem. Bowiem proces nowotworzenia jest silnie zależny od licznych czynników środowiskowych.

Środowiskowe czynniki ryzyka

Te obejmują aspekty takie jak dieta, aktywność fizyczna, ekspozycja na czynniki szkodliwe takie jak zanieczyszczenie środowiska, toksyny, promieniowanie jonizujące oraz uzależnienia — szczególnie palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu. W Unii Europejskiej jedną z głównych przyczyn zachorowania na raka płuc jest regularne palenie papierosów. Wieloletnie badania wykazały, że modyfikacja tych czynników może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworów. Na przykład zaprzestanie palenia jest jednym z najskuteczniejszych środków zapobiegawczych przeciwko rakowi płuc. Niezdrowy styl życia, w tym złe nawyki żywieniowe, nadwaga lub otyłość, są kolejnymi czynnikami, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia się nowotworów.

Wczesne wykrywanie i prewencja

Regularne badania przesiewowe, takie jak mammografia czy kolonoskopia dla osób powyżej 50. roku życia, są bardzo ważne we wczesnym wykrywaniu nowotworów, co znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Wczesna diagnostyka  może umożliwić dostęp do większej ilości działań terapeutycznych oraz w efekcie zahamować rozwój wielu typów nowotworów, co podkreśla wartość proaktywnego podejścia do zdrowia i zmiana podejścia na zapobiegawcze.

Rozumienie i zarządzanie tymi czynnikami ryzyka to fundament efektywnej prewencji nowotworowej. Należy podejmować świadome decyzje zdrowotne, które mogą mieć długofalowy wpływ na nasze życie.

Europejski kodeks walki z rakiem – 12 sposobów na obniżenie ryzyka zachorowań

Ponad 90% przypadków chorób nowotworowych zależy od czynników zewnętrznych, na które mamy realny wpływ. Przyjęcie zdrowego stylu życia i unikanie szkodliwych nawyków może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworu.

Europejski kodeks walki z rakiem, stworzony z inicjatywy Komisji Europejskiej, opiera się na dowodach naukowych i promuje proste, codzienne działania, które mogą obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory.

12 sposobów na walkę z rakiem według Europejskiego kodeksu walki z rakiem 

1. Nie pal tytoniu.

2. Unikaj biernego palenia.

3. Kontroluj wagę.

4. Bądź aktywny fizycznie.

5. Odżywiaj się zdrowo.

6. Ogranicz picie alkoholu.

7. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.

8. Unikaj substancji rakotwórczych w środowisku pracy.

9. Chroń się przed promieniowaniem jonizującym, szczególnie z naturalnych źródeł radonu w miejscu zamieszkania.

10. (dla kobiet) Zapobiegaj zachorowaniu na raka piersi – jeśli możesz, karm piersią i ogranicz stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.

11. Pamiętaj o szczepieniach przeciwko HBV – wirusowi zapalenia wątroby typu B i HPV – wirusowi brodawczaka ludzkiego.

12. Bierz udział w badaniach przesiewowych.

Przestrzeganie tych zasad może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór. Według WHO, gdyby Europejczycy stosowali się do zaleceń zawartych w kodeksie, możliwe byłoby uniknięcie nawet 50% wszystkich zgonów z powodu chorób nowotworowych w Europie.

Zmiana stylu życia i jego wpływ na ryzyko zachorowania na nowotwór

Zdrowy sen

Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na związek między jakością snu, radzeniem sobie ze stresem a ryzykiem rozwoju nowotworu. Dobre zarządzanie stresem oraz regularny, zdrowy sen pomagają w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, co jest kluczowe w zapobieganiu wielu chorobom, w tym nowotworom.

Aktywność fizyczna

Regularne ćwiczenia nie tylko poprawiają ogólną kondycję zdrowotną, ale również mogą obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwór. Aktywność fizyczna pomaga w utrzymaniu zdrowej masy ciała, redukuje niektóre stany zapalne w organizmie i poprawia funkcjonowanie systemu immunologicznego. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, aby zmniejszyć ryzyko raka. Pamiętajmy, że nie musi to być trening na siłowni. Szybszy spacer czy jazda rowerem do pracy też się liczą!

Zbilansowana dieta

Dieta bogata w owoce, warzywa i błonnik, a uboga w przetworzone mięsa i tłuszcze trans, jest zalecana dla zmniejszenia ryzyka niektórych typów nowotworów, w tym raka jelita grubego. Antyoksydanty, takie jak witaminy C i E, znajdujące się w świeżych owocach i warzywach, mogą pomóc w ochronie przed uszkodzeniem DNA, które może prowadzić do rozwoju nowotworu. Unikanie nadmiernej konsumpcji alkoholu i czerwonego mięsa również przyczynia się do zmniejszenia ryzyka.

Zmiana stylu życia na zdrowszy może wymagać czasu i wysiłku, ale jest to inwestycja, która przynosi długoterminowe korzyści zdrowotne. Świadomość tych czynników i ich wpływu na ryzyko nowotworowe pozwala na podjęcie odpowiednich kroków, aby żyć dłużej i zdrowiej.