Planowanie podróży do egzotycznych krajów wymaga nie tylko przygotowania bagażu i zarezerwowania hotelu, ale przede wszystkim odpowiedniego przygotowania zdrowotnego. Statystyki pokazują, że co druga lub trzecia osoba podróżująca do krajów rozwijających się może doświadczyć problemów zdrowotnych w czasie wyjazdu. Główną przyczyną jest brak świadomości o koniecznych szczepieniach ochronnych, które mogą skutkować nie tylko poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, ale również odmową wjazdu do kraju docelowego. Szczepienia ochronne to jeden z najlepszych sposobów zapobiegania groźnym chorobom zakaźnym, wykorzystujący naturalne zdolności obronne organizmu i zapewniający długotrwałą odporność. W niniejszym przewodniku przedstawimy kompletne informacje o szczepieniach obowiązkowych i zalecanych, terminach ich wykonywania, kosztach oraz praktycznych wskazówkach dotyczących przygotowania do bezpiecznej podróży.

Optymalny czas rozpoczęcia szczepień

Kluczowym elementem przygotowania do podróży jest odpowiednie zaplanowanie terminu szczepień. Eksperci medycyny podróży jednoznacznie zalecają rozpoczęcie szczepień na 6-8 tygodni przed planowanym wyjazdem, przy czym minimum to 4 tygodnie. Ten zapas czasowy jest niezbędny z kilku powodów: po pierwsze, niektóre szczepienia wymagają podania kilku dawek w określonych odstępach czasowych, po drugie, organizm potrzebuje czasu na wytworzenie odpowiedniej odporności, po trzecie, mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne, które wymagają czasu na ustąpienie. Na konsultację lekarską w poradni medycyny podróży najlepiej zgłosić się na około 8 tygodni przed wyjazdem, gdzie lekarz specjalista dokona indywidualnej oceny ryzyka i dobierze odpowiedni schemat szczepień.

Szczepienia obowiązkowe — prawne wymogi podróży

Żółta gorączka — jedyne powszechnie obowiązkowe szczepienie

Żółta gorączka (żółta febra) pozostaje jedynym szczepieniem obowiązkowym zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi WHO. Choroba ta, przenoszona przez zakażone wirusem komary, występuje endemicznie w 28 krajach Afryki i 13 krajach Ameryki Południowej. Szczepienie jest wymagane przy wjeździe do krajów tropikalnych, a dodatkowo 90 krajów na pięciu kontynentach wymaga szczepienia od osób przebywających w tranzycie (co najmniej 12-godzinnym) w krajach endemicznych. Żółta gorączka jest chorobą o dramatycznym przebiegu — w przypadkach ciężkich śmiertelność może sięgać 50%, przy czym niewielki odsetek pacjentów rozwija piorunujące objawy gorączki krwotocznej. Szczepionka przeciw żółtej gorączce zawiera żywe, osłabione cząstki wirusa i wykazuje bardzo wysoką skuteczność – 99% osób szczepionych rozwija ochronne przeciwciała w czasie 30 dni.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A — najczęściej zalecane szczepienie

Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW A) zalecane jest niemal wszystkim podróżnym udającym się poza Europę Zachodnią. WZW A przenoszone jest głównie przez spożycie zanieczyszczonej wody i żywności, przez brudne ręce lub bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Ryzyko zakażenia znacznie wzrasta w krajach o niższych standardach sanitarnych, gdzie choroba występuje endemicznie. Szczepionka przeciwko WZW A jest bezpieczna i dobrze tolerowana — niepożądane odczyny poszczepienne na ogół nie wymagają porady lekarskiej, dominują łagodne odczyny miejscowe w postaci bólu, obrzęku i zaczerwienienia w miejscu wstrzyknięcia, które szybko i samoistnie ustępują. Podstawowy schemat szczepienia obejmuje 2 dawki podawane w odstępie 6-12 miesięcy, zapewniając wieloletnią odporność. 

Wirusowe zapalenie wątroby typu B i szczepionki skojarzone

Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) zalecane jest podróżnym ze względu na ryzyko kontaktu z zakażoną krwią podczas interwencji medycznych, zabiegów wykonywanych w niehigienicznych warunkach oraz kontaktów seksualnych. WZW B może prowadzić do przewlekłych powikłań, w tym marskości i raka wątroby. Schemat podstawowy obejmuje 3 dawki podawane w odstępach 0, 1, 6 miesięcy.

Wiele osób dorosłych, które przechodziły planowane zabiegi chirurgiczne przyjmowało szczepionki przeciwko WZW typu B. W takich sytuacjach możliwe jest przyjęcie dawek przypominających.

Dur brzuszny – ochrona przed infekcją bakteryjną

Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu zalecane jest podróżnym udającym się do krajów o niskich standardach sanitarno-higienicznych. Dur brzuszny to infekcja bakteryjna przenoszona głównie przez skażoną wodę i żywność, szczególnie powszechna w krajach rozwijających się Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Wścieklizna – szczególnie ważna w rejonach dzikich

Szczepienie przeciwko wściekliźnie zalecane jest przede wszystkim osobom planującym aktywności na terenach dzikich, w parkach narodowych lub tym, które mogą mieć kontakt ze zwierzętami. Wokół niektórych świątyń w Azji Południowo-Wschodniej można spotkać stada małp mogących być źródłem wścieklizny. Choroba ta jest niemal zawsze śmiertelna po wystąpieniu objawów, dlatego profilaktyka przedekspozycyjna ma kluczowe znaczenie. 

Podstawowe szczepienia przypominające

Podróż za granicę to również okazja do sprawdzenia i uzupełnienia podstawowych szczepień z kalendarza obowiązkowego. Szczepienie przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi powinno być odświeżane co 10 lat. Wiele osób dorosłych zaniedbuje te szczepienia przypominające, narażając się na choroby, które w krajach tropikalnych mogą mieć szczególnie ciężki przebieg ze względu na ograniczoną dostępność specjalistycznej opieki medycznej.